Ánh sáng xanh bí ẩn trước động đất: Tín hiệu từ sâu thẳm từ địa cầu?
Vào tối ngày 8 tháng 9 năm 2023, một trận động đất mạnh 6,8 độ Richter đã xảy ra tại tỉnh Haouz thuộc vùng Marrakech-Safi của Maroc. Tâm chấn nằm ở thị trấn Yigir, cách Marrakech 71,8 km về phía tây nam, ở độ sâu khoảng 18,5 km. Chỉ trong vài phút, nhà cửa bị nghiêng và tường thành sụp đổ, khiến 2.946 người thiệt mạng trong đống đổ nát và 5.674 người bị thương. Đây là trận động đất mạnh nhất từng được ghi nhận trong khu vực, thậm chí còn vượt qua cả trận động đất Meknes năm 1755. Tuy nhiên, trước và sau thảm họa này, sự chú ý của mọi người không chỉ tập trung vào sự tàn phá trên mặt đất mà còn vào một cảnh tượng thoáng qua trên bầu trời.
Một vệt sáng xanh cắt ngang bầu trời đêm
Trước trận động đất, một đoạn video từ camera giám sát lan truyền trên mạng xã hội cho thấy một tia sáng xanh kỳ lạ bất ngờ lóe lên gần đường chân trời Agadir, như thể một vết nứt đã bị xé toạc bởi một ngón tay vô hình. Đây không phải là một sự cố đơn lẻ; những luồng sáng tương tự đã xuất hiện trước các trận động đất mạnh ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria, và thậm chí sau trận động đất mạnh 7,0 độ richter năm 2017 ở Mexico. Các nhà khoa học gọi những hiện tượng hiếm gặp này là "Ánh sáng Động đất" (Earthquake Lights, EQL), một hiện tượng bí ẩn nằm đâu đó giữa khoa học và truyền thuyết.
Những câu hỏi khoa học chưa có lời giải
Ánh sáng động đất có thể mang nhiều hình dạng khác nhau, từ những tia sét nhấp nháy, những quả cầu ánh sáng lơ lửng cho đến những quầng sáng mờ ảo giống như cực quang. Năm 1973, nhà địa chất học người Nhật Yutaka Yasui lần đầu tiên chụp ảnh sự tồn tại của EQL. Trong trận động đất năm 1965 và 1967 ở Matsushiro, những đám mây đỏ-xanh kỳ lạ xuất hiện trên bầu trời.
Các nghiên cứu sau đó đã cố gắng giải thích nguồn gốc của chúng. Nhà vật lý Friedman Freund đưa ra giả thuyết rằng khi động đất nén các loại đá như bazan và gabro trong lớp vỏ Trái Đất, các cấu trúc nhỏ bên trong chúng bị vỡ ra, giải phóng các điện tích. Các điện tích này xuyên qua các lớp đá lên bề mặt, nơi chúng kết hợp với các hạt lơ lửng trong không khí tạo thành "trạng thái plasma", cuối cùng tạo ra các tia điện trong không khí, làm sáng bừng bầu trời đêm trong giây lát.
Tuy nhiên, bí ẩn này vẫn chưa được giải đáp. Nhà địa chấn học John Ebell của Đại học Boston thừa nhận: "Chúng ta thực sự không thể nói được đâu là thật và đâu là sản phẩm của trí tưởng tượng." Nhà vật lý Karen Daniels nói thêm: "Đây là một trong những bí ẩn dai dẳng chưa bao giờ được giải đáp hoàn toàn."
Ý nghĩa của ánh sáng
Theo một nghiên cứu năm 2014 trên Tạp chí Nghiên cứu Địa chấn, chưa đến 0,5% các trận động đất trên toàn thế giới có ánh sáng này đi kèm. Chúng thường được nhìn thấy ở Ý, Hy Lạp, Pháp, Trung Quốc và Nam Mỹ, và đôi khi ở Nhật Bản và Bắc Mỹ.
Những khám phá gần đây cho thấy, ánh sáng động đất dường như xảy ra tại các đứt gãy của lớp vỏ Trái đất, nơi các mảng kiến tạo của Trái đất đang tách rời khỏi nhau. Ánh sáng động đất có thể kéo dài vài giây hoặc thậm chí vài phút tùy theo từng trường hợp.
“Ánh sáng động đất có nhiều hình dạng và màu sắc khác nhau. Các hình thức phổ biến của ánh sáng động đất bao gồm những ngọn lửa màu xanh phóng lên từ mặt đất và dừng lại ở độ cao bằng mắt cá chân, những quả cầu ánh sáng lơ lửng trong không khí, hoặc những chớp sáng giống tia sét thông thường, chỉ khác là chúng xuất hiện từ trong lòng đất thay vì từ trên trời và có thể phóng lên độ cao 200m”, Friedemann Freund, nhà vật lý tại Đại học San Jose State (Mỹ), đồng thời là nhà nghiên cứu cao cấp tại Trung tâm nghiên cứu Ames của Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA), cho biết.
Trong một bài báo được công bố trên tạp chí Seismological Research Letters vào năm 2014, Freund và các đồng nghiệp đã phân tích 65 bản báo cáo về ánh sáng động đất tại Mỹ và châu Âu từ những năm 1600. Kết quả cho thấy, khoảng 85% các trường hợp ánh sáng động đất xuất hiện ngay phía trên hoặc gần các đứt gãy địa chất, nơi xảy ra hoạt động địa chấn.
Nhóm nghiên cứu đề xuất giả thuyết rằng, ánh sáng động đất hình thành do tính chất phóng điện của một số loại đá khi chịu áp lực lớn giữa các mảng kiến tạo, chẳng hạn như đá bazan và đá gabbro. Tại một số khu vực, đá bazan và đá gabbro có mặt trong cấu trúc thẳng đứng của lớp vỏ Trái đất, tới độ sâu khoảng 97km. Chúng có những khiếm khuyết nhỏ trong mạng tinh thể nên dễ giải phóng điện tích. Điện tích có thể kết hợp và tạo ra một loại trạng thái giống plasma, có thể di chuyển ở tốc độ rất cao, bùng phát trên mặt đất và phóng điện vào không khí tạo ra loạt chớp sáng đầy màu sắc.
“Khi tự nhiên gây áp lực lên một số loại đá, điện tích được kích hoạt như thể bạn bật một bộ ắc quy trong vỏ Trái đất”, Freund nói.
Một số giả thuyết khác cũng được sử dụng để lý giải ánh sáng động đất, bao gồm sự phá vỡ từ trường của Trái đất do ứng suất kiến tạo (tectonic stress) và cái gọi là hiệu ứng áp điện (piezoelectric effect), trong đó đã mang khoáng vật thạch anh tạo ra một điện trường mạnh khi bị nén theo một cách nhất định.
Liệu những ánh sáng này là "tiếng thét" của năng lượng vỏ trái đất, hay một lời cảnh báo tự nhiên nào đó vẫn chưa thể lý giải? Khi ánh sáng xanh lóe lên trên bầu trời đêm, người ta không khỏi tự hỏi: liệu đó có phải là một tín hiệu chưa được khoa học phát hiện, hay có lẽ là lời thì thầm cuối cùng của Trái Đất về một thảm họa sắp xảy ra? Có lẽ các nhà địa chấn học tương lai sẽ có thể kết nối những sợi chỉ xanh rải rác của những thảm họa lịch sử này, nhưng cho đến lúc đó, ánh sáng động đất vẫn chỉ là những tia sáng thoáng qua trên bầu trời, nhắc nhở nhân loại rằng trái đất dưới chân chúng ta vẫn còn ẩn chứa nhiều bí mật chưa được tiết lộ.
Dự báo động đất
Freund đang cộng tác với nhiều nhà khoa học để xây dựng một hệ thống dự báo động đất toàn cầu. Freund tin rằng, hiện tượng ánh sáng động đất sẽ là một dấu hiệu cho thấy hoạt động địa chấn có thể sẽ xảy ra trong tương lai. “Mặc dù hiện tượng này tương đối hiếm gặp. Nhưng nếu nó xuất hiện, chúng ta hãy coi chừng”, Freund nói.
Trái ngược với quan điểm của Freund, Bruce Presgrave – nhà địa vật lý thuộc Trung tâm Thông tin Động đất Quốc gia của Cục Khảo sát Địa chất Mỹ – cho biết hiện tượng ánh sáng động đất dường như không hữu ích lắm cho việc dự báo động đất, bởi vì nó không được báo cáo thường xuyên.
Tuy nhiên trong quá khứ, một số người đã sống sót nhờ hiểu biết về hiện tượng này. Ngay trước trận động đất diễn ra tại L’Aquila (Italy) năm 2009, một người đàn ông nhìn thấy những chớp sáng rực rỡ ngay trong bếp. Bởi vì anh ta từng đọc thông tin về ánh sáng động đất nên đã chuyển gia đình đến một nơi an toàn hơn. Năm 1976, một nhà địa chất Trung Quốc tìm nơi trú ẩn sau khi nhìn thấy ánh sáng động đất, ngay sau đó đã xảy ra trận động đất Đường Sơn cướp đi tính mạng của hàng trăm nghìn người.
Theo Vision Times
Bình Nhi biên dịch
