Bí ẩn suốt 20 năm, Vương Dương Minh tìm thấy đáp án trong giấc mộng
Năm Vương Dương Minh mười một tuổi, ông từng hỏi thầy đồ của mình: "Điều quan trọng nhất trong cuộc đời là gì?". Thầy đồ đáp: "Chỉ có việc học hành để đỗ đạt". Vương Dương Minh lại nói: "Học hành để đỗ đạt, e rằng không phải là điều quan trọng nhất. Học hành là để trở thành thánh hiền."
Để học làm thánh hiền, ông đã rất sớm bắt đầu nghiên cứu học thuyết 'cách vật' của các nhà Nho thời Tống. Lúc bấy giờ, ông cho rằng "Thánh nhân nhất định có thể học mà đạt tới".
Năm Hoằng Trị thứ năm (1492) thời nhà Minh, Vương Dương Minh hai mươi mốt tuổi nghiên cứu cuốn Đại học chương cú do Chu Hy chú giải. Vào ngày nọ, ông nhớ tới một câu nói của các bậc tiền bối: "Chúng vật tất hữu biểu lý tinh thô, nhất thảo nhất mộc, giai hàm chí lý." (Vạn vật trên đời đều ẩn chứa đạo lý, dù là một cọng cỏ hay một thân cây, đều hàm chứa đạo lý tối thượng của trời đất).
Kinh điển Nho gia Đại học đề cập đến "cách vật trí tri" luận. Muốn trở thành thánh nhân, cần phải cách vật. "Cách, chí dã. Vật, do sự dã. Cùng chí sự vật chi lý, dục kỳ cực xứ vô bất đáo dã." (Cách có nghĩa là đến cùng. Vật có nghĩa là sự vật. Tìm hiểu đến cùng đạo lý của sự vật, muốn cho không có chỗ nào là không đạt tới).
Tìm hiểu đạo lý của mọi sự vật từ mọi phương diện, mới có thể trí tri. Chu Hy giải thích rằng, trí có nghĩa là đạt tới. Vậy thì, trong vô vàn sự vật trên đời, nên chọn vật nào? Cách vật là cách gì? Vương Dương Minh trước tiên đã chọn cây trúc.
Ông nội của Vương Dương Minh, Vương Luân, cực kỳ yêu thích trúc và được gọi là Trúc Hiên tiên sinh. Sân trong nha môn của cha ông cũng trồng rất nhiều trúc.
Một ngày nọ, Vương Dương Minh đặc biệt mời bạn thân là Tiền Đức Hồng cùng ông "cách" trúc, tức là nghiên cứu bí ẩn về sự biến đổi của trúc. Mỗi ngày, Tiền tiên sinh đều thức dậy rất sớm, sau khi dùng bữa sáng, ông ngồi trong rừng trúc của sân, cách xem trúc, chăm chú nhìn chằm chằm vào trúc để nghiên cứu, suy ngẫm đạo lý của trúc.
Vương Dương Minh thời trẻ một lòng muốn trở thành thánh hiền, ông đặt hy vọng vào khu rừng trúc đó, nghĩ rằng nếu có thể nhìn thấu được huyền cơ biến hóa của trúc, thì cũng nắm giữ được chân lý biến hóa của vũ trụ. Nhưng ba ngày sau, Tiền tiên sinh vì "cách" quá chuyên tâm, mắt không rời khỏi trúc mà ngã bệnh trên giường.
Ban đầu, Tiền Đức Hồng cho rằng mình sức lực không đủ nên không thể "cách" ra đạo lý của trúc. Thế là Vương Dương Minh cũng từ sáng đến tối nhìn chằm chằm vào trúc, suy nghĩ miên man, đến ngày thứ bảy thì tích tụ thành bệnh, cũng ngã quỵ, nhưng việc tìm hiểu chân lý vẫn mờ mịt, không có lời giải đáp. Sau đó, cả hai đều cảm thán rằng thánh nhân rất khó làm, chúng ta không thể làm thánh hiền được!
Vương Dương Minh thời trẻ đọc được câu "Cách vật trí tri" trong sách Đại học, nhưng lại không biết đó là gì. Ông suy nghĩ miên man, giống như rơi vào đám mây mù mịt, trở thành một bí ẩn không thể giải đáp, chôn sâu trong lòng suốt hai mươi năm.
Một đêm nọ, ông nằm mơ, mà mơ thấy Mạnh Tử (tức Mạnh Kha). Trong giấc mơ, ông tìm đến nhà Mạnh Tử, Mạnh Tử vừa thấy Vương Dương Minh đến thì rất khách sáo mời ông vào nhà.
Vương Dương Minh cúi chào hành lễ, Mạnh Tử vội đỡ ông dậy. Đợi hai người ngồi xuống, Mạnh Tử hỏi ông: "Có việc gì?"
Vương Dương Minh nói, tôi có vấn đề khó hiểu, đặc biệt đến đây thỉnh giáo: Thế nào là "Cách vật trí tri"? Mạnh Tử nói với ông rằng: "Trí tri giả, trí lương tri dã." Vậy thì "Cách vật" không cần nói cũng rõ, đó là loại bỏ tất cả những oán hận, hung khí, nóng nảy, ghen ghét, và tham lam, dục vọng... những rác rưởi trong tâm hồn một người, tâm cảnh tự nhiên sẽ thanh tịnh. Tâm hồn một khi đã thanh tịnh, ngay lập tức có thể trở về trạng thái "lương tri".
Những lời của Mạnh Tử ngay lập tức xua tan đám mây mù trong lòng Vương Dương Minh. Điểm linh tê trong lòng ông, chỉ cần một chút là thông suốt. Lúc này, ông mới hiểu ra rằng "Cách vật" mà sách Đại học nói không phải là nhìn chằm chằm vào ngoại giới, mà là ở trong tâm người.
Vương Dương Minh thời trẻ đọc sách, vì không nắm được yếu chỉ, rơi vào kiến giải sai lệch mà kéo dài đến hai mươi năm, nhờ một giấc mơ, giống như thấy ánh mặt trời sau đám mây, quang đãng một mảnh. Kể từ khi ông "Long Trường ngộ đạo", đã sáng lập ra Dương Minh học, trở thành một môn tâm học có ảnh hưởng sâu rộng đến hậu thế.
Theo Soundofhope
Minh Nguyệt
