Giả Mẫu và Phượng Ớt trong Hồng Lâu Mộng, cuối cùng ai là người thắng?

Trong tác phẩm Hồng Lâu Mộng, có sự tương phản khá rõ nét về vận mệnh đường đời của một số nhân vật. Giả Mẫu là đại diện cho sự trường thọ và sức khỏe, còn Vương Hy Phượng là điển hình cho kiểu người thông minh nhưng nhiều bệnh và đoản mệnh. Đối chiếu hai người họ, vừa vặn ta thấy được sự khác biệt phản chiếu rõ rệt trong đạo lý đối nhân xử thế.

Trong toàn bộ tác phẩm, có thể thấy rõ nhất tính cách của Giả Mẫu qua những dặn dò của bà trước lúc lâm chung. Trong hồi thứ 110: "Giả mẫu ngồi dậy và nói: Ta về nhà đây đã hơn sáu mươi năm, phúc cũng hưởng hết rồi. Từ cha con đến con cháu cũng đều tốt cả. Nhất là Bảo Ngọc, ta thương yêu nó lâu nay… Nói đến đó, bà ta mở to mắt nhìn khắp mọi nơi, Vương phu nhân đẩy Bảo Ngọc đến trước giường. Giả mẫu giơ tay từ trong chăn ra, nấm lấy Bảo Ngọc và nói: Cháu ơi, cháu phải làm nên mới được".

Nói xong bà kéo Phượng Thư lại và nói: "Cháu ơi, cháu thông minh quá, sau này nên tu lấy phúc nhé! Ta cũng không hề tu gì, chẳng qua lòng ngay thiệt đấy thôi. Những việc ăn chay niệm Phật, ta cũng không hay làm. Năm trước đây ta có bảo viết kinh Kim Cương đưa cho mọi người, không biết đã đưa xong chưa?", sau đó Giả Mẫu mặt mỉm cười, rồi tắt thở, thọ tám mươi ba tuổi.

Người xưa thường nói: "Chịu thiệt là phúc". Giả Mẫu chính là một người như vậy, "trong lòng ngay thẳng, không sợ chịu thiệt", vì vậy cả cuộc đời hưởng phúc lớn. Nhìn lại cả cuộc đời bà, không quan tâm tới thiệt hơn, chính trực, vị tha, hào phóng, trong thời khắc quan trọng lại có thể không chú ý tới vị tư cá nhân. Ví dụ khi gia đình bị tịch thu tài sản, bà vẫn bình tĩnh, tỉnh táo mang hết đồ đạc đã lén tích góp được chia cho con cháu. Nếu là một quý bà khác, có lẽ vào thời khắc đó sẽ sợ hãi tới sinh bệnh, thậm chí bị dọa sợ đến chết. 

Có một lần vào tết Đoan Ngọ, người trong Phủ Vinh tới quán Thanh Hư thăm miếu và xem diễn kịch. Các nữ quyền trong nhà rối rít xuống kiệu. Chợt có một đạo sĩ nhỏ tầm mười hai, mười ba tuổi đang cầm kéo đi cắt nến, không cẩn thận đâm vào người Phượng Thư. Chị Phượng giơ tay tát nó một cái khiến nó ngã nhào, và mắng: "Giống khốn nạn này, mày chạy đi đâu". Những người đi cùng cũng phụ họa la hét muốn đánh, muốn bắt".

Giả Mẫu nghe thấy liền vội tới hỏi xem có việc gì. Sau khi có người giải thích, bà vội vàng nói: "Dẫn nó lại đây, đừng làm thằng bé sợ. Nó là con nhà thường dân, xưa nay được nuông chiều quen, đã bao giờ trông thấy những cảnh rầm rộ như thế này. Nếu làm nó sợ thì thật đáng thương. Cha mẹ nó thấy thế, lẽ nào không đau xót. Rồi bảo Giả Trân dẫn đi cho ít tiền ăn quà và đừng nạt nộ.  (Xem hồi 29 Hồng Lâu Mộng)

Cùng một sự việc tưởng chừng nhỏ bé, nhưng biểu hiện của Phượng Thư và Giả Mẫu lại hoàn toàn khác nhau. Phượng ớt thân phận tôn quý, nhưng lòng dạ độc ác, chỉ một hai câu liền chửi thằng bé là "đồ khốn nạn", và tát cho nó một cái ngã nhào; còn Giả Mẫu dù là bậc trưởng bối, nhưng luôn đặt mình vào hoàn cảnh người khác, suy nghĩ cho người yếu thế hơn mình, đến một tiểu đạo sĩ không quen biết cũng không đành lòng làm khó. Có thể nói: người chua ngoa bá đạo là Phượng Thư, còn người khoan dung, nhân hậu là Giả Mẫu. Ai thiện ai ác đã rõ như ban ngày. 

Tại sao Phượng Ớt lại đoản mệnh và đầy bệnh tật, còn Giả Mẫu lại sống thọ và hưởng vinh hoa phú quý? Từ việc nhỏ này có thể lần ra manh mối.

Phượng Thư 'thông minh chẳng lại với Trời'

Phượng Ớt thực sự là một người hiếm thấy. Nàng trẻ trung, dung mạo xinh đẹp, tài năng lại cực kỳ xuất chúng. Từ năm mười bảy tuổi đã gánh trách nhiệm quản lý đại gia đình. Nhiều người trẻ tuổi hiện nay, hơn hai mươi tuổi còn phụ thuộc ỷ lại vào cha mẹ, còn chị Phượng đã sớm một mình đảm đương công việc. Tuy không biết đọc nhiều chữ và không thường dùng bàn tính, nhưng nàng lại có đầu óc minh mẫn và sổ sách rõ ràng, như một cán cân đòn, luôn theo dõi chi tiêu và công việc khổng lồ của Vinh quốc phủ một cách hoàn hảo. Khi Tần Khả Khanh của Ninh Quốc phủ qua đời, Giả Trân đã nhờ nàng chủ trì tang lễ, và nàng đã làm rất tốt.

Đáng tiếc, nàng quá thông minh nhưng không tin vào nhân quả. Kết quả là, nàng dám đánh, mắng, lừa đảo, thậm chí giết người - vì lợi ích của bản thân, không sợ gì cũng không quan tâm tới điều gì.

Ví dụ, nàng nói với Tĩnh Hư, một ni cô già ở am Thủy Nguyệt, "Bà biết tôi xưa nay không tin vào quả báo ở âm phủ. Tôi muốn gì thì nhất định sẽ làm. Bảo hắn mang đến cho tôi ba nghìn lượng bạc, tôi sẽ làm cho hắn hả giận (Xem Hồi 15 của "Hồng Lâu Mộng"). Câu nói này thể hiện rõ nàng là người hoàn toàn không tin vào nhân quả báo ứng.

Vì vậy, nàng hại chết Giả Thụy và bức tử Vưu nhị tỷ. Vì nàng, gia đình của Trương tài chủ và Thủ Bị phải tan vỡ. Khi Bảo Ngọc kết hôn, nàng đã dàn dựng một "kế đánh tráo", khiến Đại Ngọc chết vì trầm cảm. Bảo Ngọc xuất gia, bỏ lại Bảo Thoa một mình.

Như tục ngữ có câu: "Con ngoan khó dạy". Giả Mẫu quả thực rất lo lắng cho Phượng Thư. Giả Mẫu tuy yêu thương nàng, nhưng thường than thở: "Quá thông minh chưa chắc đã tốt" (Xem "Hồng Lâu Mộng", hồi 52). Bà đã nhiều lần khuyên nhủ Phượng Thư, nhưng nàng luôn dùng lời ngon ngọt pha trò cười ha ha mà không chịu thay đổi. Kết quả là gì? Nàng sát hại người nhiều đến nỗi ngay cả chồng nàng là Giả Liễn cũng chán ghét, và những hồn ma chốn âm phủ thường xuyên quẩn quanh quấy rối. Chính bản thân nàng cũng biết mình sẽ không sống được bao lâu nữa. Có lần, nàng cười nói với Bình Nhi: "Chị chưa hiểu điều đó, chứ tôi thì đã biết rõ rồi. Tôi cũng chẳng sống được lâu nữa. Tuy rằng mới có hai mươi lăm tuổi đầu, nhưng cái gì người ta chưa thấy mình cũng đã thấy, cái gì người ta chưa ăn mình cũng được ăn, về phần ăn mặc cũng được đầy đủ, tất cả những cái gì trên đời này có, mình đều có cả. Tức khí cũng chán rồi, tranh hơn cũng đủ rồi, dù phần chữ "thọ" có thiếu một chút thôi" (Xem hồi 101).

Vậy nên, khúc “Thông minh lụy” trong “Hồng Lâu Mộng” đã tổng kết một đời của Phượng Thư như vậy:

“Việc đời tính rất thông minh,
Còn mình, mình tính phận mình vẫn sai,
Sống lần ruột đã nát rồi,
Chết mang tiếng hão là người tinh ranh,
Trước kia giàu có khang ninh,
Đến sau cơ nghiệp tan tành khắp nơi.
Uổng công áy náy nửa đời,
Khác gì một giấc mộng dài thâu canh.
Ầm ầm như sắp đổ đình,
Chập chờn như ngọn đèn xanh cạn dầu,
Vừa vui vẻ đã âu sầu,
Đời người biến đổi biết đâu mà lường”.

Giả Mẫu bụng dạ thiện lương hưởng phúc trời

Làm sao có thể khỏe mạnh? Làm sao để sống được lâu? Hiện nay rất nhiều người đối với vấn đề này thì nghiên cứu kỹ lưỡng. Nào là ăn gì, mặc gì, ở đâu, dùng phương thuốc gì, điều dưỡng như thế nào? Những vấn đề cần lưu ý thật nhiều không kể xiết, hơn nữa còn cho ra không ít những cuốn sách dày cộp.

Giả Mẫu nói: “Bản thân ta cũng không có tu gì, chỉ là lòng dạ ngay thiệt đấy thôi …..”. Lòng dạ ngay thẳng, không sợ chịu thiệt – Đây có lẽ chính bí quyết của trường thọ, là đạo lý phúc thọ vẹn toàn. Có người cho rằng Giả Mẫu khỏe mạnh sống lâu là nhờ vào cuộc sống hưởng thụ và điều dưỡng. Đây mới chỉ là một phương diện thứ yếu.

Nhân vật Già Lưu trong Hồng Lâu Mộng, bà sống ở nông thôn, cả một đời cần cù tiết kiệm, làm gì có món ngon để ăn, làm gì có áo đẹp để mặc, cũng đâu có được điều dưỡng tốt. Vậy mà bà chẳng phải cũng là một người sống rất thọ hay sao? Bà ấy cũng là “lòng ngay chịu thiệt”, hơn nữa còn cần cù tiết kiệm, an phận thủ thường.

Vận mệnh nếu như đặt bạn ở vào địa vị của Giả mẫu, thế thì bạn cứ điều dưỡng và hưởng thụ; còn nếu như đặt bạn ở hoàn cảnh của Già Lưu, thế thì bạn hãy cần cù tiết kiệm, bằng lòng với hiện tại, đây cũng đều là thuận theo tự nhiên. Vậy nên bí quyết trường thọ chính là không tranh với đời, vạn sự tùy duyên, lòng dạ ngay thẳng, không sợ chịu thiệt, gặp sao yên vậy và thuận theo tự nhiên.

Giả mẫu tin vào Phật Giáo, vậy nên mời người sao chép kinh Kim Cang, kèm với quyển “Tâm Kinh” mà tặng cho mọi người. Giả mẫu nói không tu gì, nhưng một người tu luyện là tu cái gì đây? Chẳng phải chính là tu cái tâm đó sao? Bà ấy tin có nhân quả báo ứng, vậy nên không dối gạt người, không hại người, không ức hiếp người, lòng dạ thiện lương, không sợ chịu thiệt, đối tốt với mọi người, cả một đời đều như vậy. Vậy thì bà ấy chẳng phải là một người “ở trong Đạo” rồi sao?

Phượng Thư mạnh mẽ quyết đoán, không tin nhân quả báo ứng, vừa khéo đã gặp phải báo ứng, chỉ sống được đến 25 tuổi. Còn Giả mẫu tin vào nhân quả báo ứng thì phúc thọ vẹn toàn, sống đến 83 tuổi. Quả đúng là, người nhân đức sống lâu, kẻ hung ác chết yểu.

Tích đức phúc dư sót lại

Cả một đời của Phượng Thư chưa từng làm qua một việc tốt gì, thậm chí ngay lúc nàng ta giúp đỡ cả nhà Già Lưu, cũng chỉ xem bà Lưu giống như kẻ dưới mà khinh thường bỡn cợt. Nhưng dù sao đi nữa, Phượng Thư cũng đã ra tay cứu giúp Già Lưu trong lúc khó khăn nhất. Vậy nên khi con gái của nàng ta là Xảo Thư sắp bị “cậu ác” Vương Nhân và “anh gian” Giả Cần bán cho phiên bang, Già Lưu đã ra tay cứu thoát Xảo Thư, gả đến gia đình một tài chủ, giúp Xảo Thư ở đó kéo sợi sống qua ngày. Đây âu cũng là “thiện hữu thiện báo”. Khúc 11: “Lưu dư khánh” trong “Hồng Lâu Mộng” chính là nói về Xảo Thư:

May sao gặp được ân nhân,
Là nhờ dư phúc nương thân đó mà.
Âm công vun lấy phúc nhà,
Hết lòng cứu giúp người ta khi nghèo.
Anh gian, cậu ác chớ theo,
Nhãng tình máu mủ, chỉ yêu bạc tiền.
Có trời báo ứng ở trên.

Một chút âm đức duy nhất mà Phượng Thư tích được cả đời, cuối cùng lại được hoàn trả lên Xảo Thư.

‘Thiện hữu thiện báo, ác hữu ác báo’, đây chính là quy luật bất biến trong vũ trụ. Thiếu nợ thì phải trả, không thể nào chạy thoát.

Một người mà luôn làm chuyện xấu, luôn chiếm tiện nghi, hiếp đáp người khác, thì sẽ thọ lãnh ác báo. Còn như một người luôn làm việc tốt, thường hay chịu thiệt, giúp đỡ người khác, thì ắt sẽ nhận được thiện báo. Đối với chuyện khỏe mạnh và sống lâu, chúng ta chỉ có thể bắt đầu từ chỗ căn bản, thì mới có thể nắm bắt được điều mấu chốt. Và bí quyết ở đây, từ hai nhân vật trong danh tác ‘Hồng Lâu Mộng’ ở trên đã tiết lộ cho chúng ta.

Không tranh với đời, vạn sự tùy duyên, tấm lòng lương thiện, không ngại chịu thiệt, và thuận theo tự nhiên. Thọ mệnh và sức khỏe mà một người mong đợi đều nằm trong đó cả, chẳng đúng như vậy sao! Bởi Thần Phật luôn bảo hộ những người lương thiện, những người luôn tích đức hành thiện thì phúc báo sẽ mãi dài lâu. 

Khỏe mạnh xuất phát từ tâm, và tuổi thọ được kéo dài nhờ đức hạnh. Người hiền sống lâu, kẻ ác chết trẻ. Đây chính là chân lý sâu sắc mà "Hồng Lâu Mộng" truyền tải đến thế hệ tương lai thông qua số phận của các nhân vật.

Theo Secret China
Bình Nhi biên dịch