Hồng Lâu Mộng, tác phẩm với hương trà thoang thoảng trên từng trang giấy
Chúng ta nên đọc Hồng Lâu Mộng như thế nào mới tốt? Phải chăng là nằm dưới cửa sổ tận hưởng trăng thanh gió mát mà đọc? Hay ngồi quanh đống lửa khi mưa đá và tuyết rơi mà chầm chậm đọc sách? Hay là vừa đọc vừa lắng nghe tiếng mưa rơi trên những chiếc lá sen héo úa?
Tào Tuyết Cần viết “Hồng Lâu Mộng” vào thời nhà Thanh, khi ấy văn hóa thưởng trà đã rất thâm hậu và lên đến đỉnh cao. Bởi vậy, khi đọc, nếu những người biết thưởng thức kiệt tác này, thì nên pha một ấm trà ngon, khói bốc lên và hương trà lan tỏa khắp phòng, vừa thưởng thức truyện, vừa thưởng thức trà, bởi bản thân tập truyện, mỗi một dòng, một trang, đều tràn ngập hương thơm và vị ngọt của trà.
"Hồng Lâu Mộng" là một bộ sách lớn, nhưng không phải dành cho giới trí thức cao cấp, nó bao gồm mọi thứ. Các nhân vật thời đó, trang phục, nghi thức xã giao và giáo dục gia đình, tương tác cá nhân, đồ đạc trong nhà, thức ăn, giải trí, đồ chơi quý giá, chó, ngựa và các đồ vật kỳ lạ đều được tập hợp tại một nơi. Người bình thường có thể thấy thú vị và hấp dẫn khi đọc, trong khi các học giả thậm chí có thể nghĩ ra cả một bộ Hồng học.
Cách đọc Hồng Lâu Mộng của tôi thuộc trường hợp đầu. Chúng ta thường quên mất ý nghĩa sâu sắc của nó mà lại bị phân tâm bởi những chi tiết nhỏ, chẳng hạn như trà.
Trà là một phần không thể thiếu trong lễ nghi khi tiếp khách. Trong Hồng Lâu Mộng, mỗi khi nhân vật đi đi lại lại trước tiên đều được phục vụ trà thơm trước. Với một tách trà trên tay, khoảng cách căng thẳng giữa chủ nhà và khách sẽ được xóa tan. Nếu nhất thời không có gì để nói thì việc chỉ ngồi đó là điều kỳ lạ, việc cầm tách trà và nhâm nhi trong khi ngồi cùng ai đó không chỉ thư giãn, sau khi cùng thưởng trà lại có thể chuyện trò một cách gần gũi, thân thiện. Ngay cả khi đang vội vã, một tách trà thơm cũng có thể giúp bạn bình tĩnh và thư giãn.
Nếu bạn cố tình tìm kiếm hơi hướng của trà trong “Hồng Lâu Mộng”, bạn sẽ phát hiện một điều lý thú. Có tới 279 chỗ có nói về trà đạo trong cuốn sách. Có 23 bài thơ, câu đối về trà đạo. Các từ liên quan đến "trà" xuất hiện hơn 1.520 lần. Đây là điều vô song trong các tác phẩm kinh điển khác của lịch sử văn học Trung Hoa.
Trong “Hồng Lâu Mộng” có rất nhiều loại trà:
Trà “Phổ Nhĩ" luôn có sẵn trong Di Hồng Viện, trà “Long Tỉnh" trong phòng của Đại Ngọc, trà “Lục An" mà Giả Mẫu không thích uống. Có trà “Lão Quân Mi” mà Diệu Ngọc pha cho Lão Tổ Tông, và Phiếm Tuyết bưng lên “Phong Lộ Trà” để bọn người của Giả Phủ cơm xong súc miệng cho thơm mồm.
Tào Tuyết Cần thông qua các nhân vật khác nhau trong truyện với nhu cầu uống trà khác nhau, và từ đó, đã khắc họa rất chi tiết câu chuyện “Hồng Lâu Mộng”, chi tiết đến thậm chí những lá trà nhỏ cũng không bỏ qua.
Trà làm nổi bật sự quý phái và phong nhã của Giả Phủ, và Giả Phủ cũng mang đến cho trà những nét độc đáo và quyến rũ.
Là một hộ gia đình đại phú đại quý điển hình vào cuối thời kỳ phong kiến, Dinh thự họ Giả phản ánh lên phong tình thế tục truyền thống của xã hội, mọi người ở đây, từ Giả Mẫu đến a hoàn, không tách rời trà trong cuộc sống hàng ngày.
Trà trong nhà họ Giả có thể được phân thành ba loại:
Một là làm dịu cơn khát và súc miệng
Ví dụ, trong hồi thứ 51, Bảo Ngọc nói: “Tôi muốn uống trà.” Con hầu Xạ Hương bỏ một nửa bát trà vào ấm, pha cho Bảo Ngọc uống rồi mình cũng tự rót một cốc vừa súc miệng vừa uống. Ngày nay, chúng ta có nhiều loại nước súc miệng và kẹo nhai thơm miệng. Người đời xưa thì dựa vào trà để vệ sinh miệng và luôn giữ cho thơm miệng. Thiên kim tiểu thư mà mở mồm ra hơi thở hôi thối thì thật là hổ thẹn.
Thứ hai là để tiếp đãi khách
Ví dụ, trong hồi 26, Giả Vân đến Di Hồng Viện để chào Bảo Ngọc, Tập Nhân mang trà đến mời anh ta, Giả Vân vội vàng đứng lên cười và nói: "Tôi đến chỗ cậu, không phải là khách, để tôi tự rót."
Thứ ba là để tiêu thức ăn trong dạ dày
Ví dụ, ở hồi 63, Bảo Ngọc nói: “Hôm nay ăn mỳ, sợ khó tiêu.” Lâm Chi Hiếu vội căn dặn Tập Nhân và những a hoàn khác: “Các cô nên pha một ít trà Phổ Nhĩ cho cậu uống”.
Trong hồi thứ 41, Tào Tuyết Cần miêu tả Giả Mẫu đưa Già Lưu đến am Long Thuý. Giả Mẫu nói với Diệu Ngọc: "Chúng ta đều đã ăn rượu thịt. Mang trà ngon của ngươi ra đây. Chúng ta uống một chén rồi đi." Diệu Ngọc vội vàng đứng dậy pha trà. Cô đích thân bưng một khay trà nhỏ hình hoa Hải Đường bằng sơn mài khảm vàng, có hình rồng vờn mây chúc Thọ rất lạ mắt, bên trên là một lư trà ngũ sắc bằng sứ dâng lên Giả Mẫu. Giả Mẫu nói:”Ta không uống trà Lục An”. Diệu Ngọc cười rồi thưa:”Dạ, đây là trà Lão Quân Mi ạ”. Giả Mẫu đón lấy cốc trà và hỏi:”Dùng loại nước gì?”. Diệu Ngọc trả lời:”Là nước mưa năm ngoái, thưa bà”. Giả Mẫu bèn uống nửa chén rồi tấm tắc khen ngon.
Với những chủng loại trà nổi tiếng như vậy, chắc chắn không phải thứ mà gia đình bình thường nào cũng có thể uống được, Tào Tuyết Cần sinh ra trong một gia đình ba đời là quan lại, ông đã trải nghiệm những thứ này. Nếu không có nền tảng trong cuộc sống này, thì ông sẽ không dễ dàng viết ra cụ thể đến như vậy.
Từ một tách trà, bạn có thể nhìn thấy một giai đoạn cực thịnh với sự vinh hoa phú quý của họ Giả.
Loại hình văn hóa trà này cùng thơ ca lễ nghĩa đã khẳng định mạnh mẽ đặc trưng của tình yêu đặc biệt của Tào Tuyết Cần đối với trà.
Dụng cụ uống trà không chỉ là vật cần thiết của trà đạo mà còn là tinh hoa của trà đạo, thưởng trà phải đi kèm với những dụng cụ uống trà phù hợp như chén, bình, đĩa,… Những đồ dùng này không chỉ có công năng sử dụng mà còn có giá trị nghệ thuật cao đạo.
Trong ” Hồng Lâu Mộng” có miêu tả rất nhiều các bộ ấm chén trà Nam Bắc vô cùng tinh xảo và đẹp đẽ. Nào là ấm trà, khay trà, ấm tử sa, bát trà, chén trà, muỗng trà, bình trà và móc treo trà,… và còn rất nhiều công cụ đẹp và tinh xảo nữa.
Diệu Ngọc thường dùng một chén trà bằng ngọc xanh, Bảo Ngọc lại hay uống trà trong một chiếc chén khắc bằng một rễ tre chín khúc mười tiết. Đại Ngọc và Bảo Thoa hay dùng một bộ đồ pha trà cổ bằng sừng tê giác. Trong phòng Giả Mẫu có bầy một khay pha trà sơn mài phương Tây. Bên trên để các tách trà các màu bằng gốm cổ. Trong phòng của Vương phu nhân có bát và bình trà quý giá, xứng đáng là bộ trà được dùng trong phòng chính thất.
Những bộ trà này cô đọng lại những di sản văn hóa sâu sắc, liên kết cùng lịch sử với trời mây bao la, uống trà với những chén trà này, chỉ cần nhấp một chút, chắc chắn sẽ vừa như đang nhấm nháp một thế giới thanh tịnh vừa như đang thưởng ngoạn một hương vị đến từ thượng cổ.
Cùng với trà đạo, mưa là nước cất, tuyết là nước kết tinh, nước tuyết đọng trên hoa mai thơm mới là loại nước pha trà ngon nhất. Thánh trà Lục Vũ trong “Kinh Trà” chia nước pha trà ra làm ba loại: “Về nước thì số một dùng nước trong núi, thứ hai là nước sông, thứ ba là nước giếng”. Ông ta đưa ra tiêu chuẩn cho nước pha trà là “xa cư dân đông đúc, ít ô nhiễm, nước chảy lưu thông, không dùng nước đọng".
Người xưa cũng rất chú trọng đến nước dùng để pha trà. Tục ngữ của cổ nhân biết thưởng trà có câu:”Nước là mẹ của trà”. Nguồn nước tốt là yếu tố không thể thiếu để pha được một ấm trà ngon.
Người xưa còn thu thập nước sương đọng trên hoa nhài buổi ban mai và lấy chậu đồng hứng nước mưa đợt hai đúng vào ngày Vũ Thuỷ rồi cho vào chum sành chôn xuống đất hạ thổ ba tháng mới lấy lên pha trà. Ngoài ra vào núi sâu tìm nước nguồn trong hang động, hoặc lấy nước từ những giếng nước trong vắt. Trong nhà cũng để nhiều chum sành chứa các loại nước để pha các loại trà khác nhau. Trà nào phối với nước nào, bộ ấm tách nào đều chuẩn theo nguyên tắc.
Hồi thứ thứ 41 của “Hồng Lâu Mộng” có nói chi tiết về nước dùng để pha trà, như Diệu Ngọc đã nói: “Đây là tuyết trên hoa mai mà tôi đã thu thập được khi sống ở chùa Huyên Mộ Bàn Hương 5 năm trước. Lấy được một ít nước chứa trong bình sứ Quỷ Diện Thanh và chôn sâu dưới đất. Tiếc, không nỡ lấy ra uống. Hè vừa rồi mới mở bình thưởng thức”.
Mặc dù người xưa luôn dùng nước mưa và nước tuyết để pha trà, nhưng trà do chính tay của Diệu Ngọc pha thì “phù du vô song”, uống ra một vị siêu phàm thoát tục hiếm có. Càng phù hợp với vẻ đẹp thanh cao mát lạnh, một mỹ cảm nhã nhặn như một tiên nữ không chạm bụi trần tục của Diệu Ngọc.
Xem ra Tào Tuyết Cần là một người cực kỳ yêu trà. Xuất thân từ một gia đình quan chức ba đời, đã trải qua thời thịnh vượng, giàu có, rồi đến suy sụp, bần hàn, nên ông có bề dày kinh nghiệm trong xã hội và hiểu rất rõ phong tục uống trà. Ông đã pha trộn nhuần nhuyễn tình cảm thơ văn với trà, và viết nhiều câu thơ tuyệt vời trong cuốn sách. Ở hồi 23, tác giả đã có những câu thơ hay, mang bóng dáng trà trong đó:
Thêu khuya ai mới ngủ say,
Trong lồng, anh vũ gọi ngay pha chè.
Gương xạ nguyệt rọi song the,
Đào vân ngào ngạt, hương chè vua ban.
Móc sen cốc ngọc đầy tràn,
Ngả nghiêng gió liễu bên giàn pha lê.
Hoặc:
Quá say trằn trọc đêm còn khát,
Quạt nước pha trà hãy uống chơi.
Và:
Cô gái hầu trà xem đã thạo,
Lấy ngay tuyết mới thử pha chơi.
Qua đây có thể thấy Tào Tuyết Cần có nhiều hiểu biết và kinh nghiệm thưởng trà, pha trà.
Thời xưa, thưởng trà hầu như chỉ dành cho các bậc cao môn hiển quý, văn nhân nhã sĩ. Họ thưởng trà với nhiều thú vui tập tục, những tập tục này được miêu tả cặn kẽ trong “Hồng Lâu Mộng”. Trong truyện có đề cập đến như uống trà tối, thưởng trà Tết, đãi khách trà đạo, trà đính hôn và các phong tục thưởng trà khác.
Trà trong “Hồng Lâu Mộng” luôn luôn hiển thị tình người nồng ấm, ngay cả khi nhân sinh ly biệt, hình tượng của trà vẫn rất sống động. Vào ngày mà Tình Văn sắp dời cõi thế, nàng xin Bảo Ngọc cho uống trà :”A Di Đà Phật, may quá, anh đã đến. Anh làm ơn rót nửa bát trà cho em uống. Em khát lâu rồi mà gọi người mãi cũng không được." Bảo Ngọc đưa trà cho Tình Văn, chỉ thấy Tình Văn như được nước cam lộ, nàng uống một hơi liền hết bát trà.
Một đoạn nữa trong truyện tả khi Giả Mẫu sắp lâm chung, bà mở mắt đòi uống trà và cương quyết không uống nước sâm, uống xong trà, bà bỗng ngồi được dậy. Trà, vào lúc này, là niềm an ủi lớn nhất đối với con người và trái tim.
Cũng có thể thấy rằng tình yêu sâu sắc của Tào Tuyết Cần đối với trà cũng đã làm cho kiệt tác kinh điển này trở nên nghệ thuật và hấp dẫn hơn, đến nỗi các thế hệ sau này đã bày tỏ niềm xúc động mà than rằng: “Xem“ Thủy hử ” tôi muốn uống một bát rượu lớn, xem“ Hồng Lâu Mộng” chỉ muốn uống ly trà”. Trà là thô tục và cũng là tao nhã, người uống trà là ai thì sẽ uống ra khí chất ấy. Kẻ giàu sang uống ra tài khí. Giai nhân uống ra vẻ đẹp. Quan gia uống ra quyền khí. Anh hùng uống ra hào khí. Sư tăng uống ra tiên khí. Còn 700 nông hộ uống trà thì có hơi hướng của đất và lúa. Thóc đầy kho, đất trăm mẫu, sợ chi đói nghèo! Anh em hãy cố lên, phấn đấu làm địa chủ!
Đủ các loại trà, đủ các hạng người. Dưới ngòi bút của Tào Tuyết Cần miêu tả thật sinh động cả trà lẫn người. Đêm nay, hãy mơ về chốn ấy - Đại Quan Viên trong Hồng Lâu Mộng.
Theo Secretchina
Bình Nhi
