Làm thế nào dạy trẻ biết ơn trong một xã hội đề cao quyền lợi?

Cảm ơn không chỉ là phép lịch sự cơ bản, mà còn là nền tảng hình thành nhân cách cao đẹp và một cuộc sống hạnh phúc, lành mạnh.

Nghiên cứu cho thấy, người biết ơn thường sống hạnh phúc hơn. Theo Harvard Health Publishing, lòng biết ơn giúp cải thiện cảm xúc, tăng cường sức khỏe thể chất, khả năng thích nghi và xây dựng các mối quan hệ bền vững.

Ngay cả khi hai người có cùng điều kiện sống — như có nhà đẹp, gia đình êm ấm, sức khỏe tốt — thì người biết ơn vẫn cảm nhận được niềm vui và hạnh phúc sâu sắc hơn, bởi họ biết trân trọng những gì mình đang có.

Lòng biết ơn từ lâu đã được coi là một trong những đức tính cao quý nhất của con người. Triết gia La Mã cổ đại Cicero từng nói: “Tôi mong mình có đủ mọi đức hạnh, nhưng tôi coi trọng nhất tấm lòng và hành động biết ơn. Biết ơn không chỉ là đức tính cao cả nhất, mà còn là cội nguồn của mọi đức hạnh.”

Nếu được nuôi dưỡng từ nhỏ, lòng biết ơn sẽ đơm hoa kết trái khi trẻ trưởng thành. Chuyên gia hàng đầu về nghiên cứu lòng biết ơn — giáo sư Robert Emmons — cho biết: “Những trẻ 10 tuổi có tư duy biết ơn sẽ hòa đồng, năng động và dễ thích nghi hơn khi bước sang tuổi 14.”

Với những lợi ích rõ rệt như vậy, câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào để nuôi dưỡng thói quen biết ơn trong trẻ ngay từ khi còn nhỏ?

Dưới đây là một số gợi ý thiết thực:

1. Cha mẹ cần làm gương

Muốn trẻ biết ơn, điều quan trọng nhất là cha mẹ phải làm gương. Đây cũng là phương pháp giáo dục hiệu quả nhất.

Giáo sư Emmons chỉ ra rằng: “Một số nghiên cứu về mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái cho thấy: Dấu hiệu dự báo rõ nhất về việc một đứa trẻ có biết ơn hay không chính là thái độ của cha mẹ. Nếu trong gia đình có bầu không khí thường xuyên thể hiện lòng biết ơn, trẻ sẽ học được điều đó.”

Vì vậy, hãy chủ động làm gương, khuyến khích trẻ bày tỏ lòng biết ơn, và kịp thời ghi nhận khi trẻ có hành động tích cực.

Dĩ nhiên, nói thì dễ, làm mới khó. Nhưng giống như trong một bài viết khác, tôi từng đề cập: người lớn cũng có thể rèn luyện lòng biết ơn qua việc ghi chép những điều mình cảm kích, tham gia các hoạt động ý nghĩa hoặc thưởng thức nghệ thuật. Điều quan trọng là hãy chia sẻ cảm xúc đó với con trẻ.

2. Bắt đầu từ những thói quen nhỏ

Không có phẩm chất tốt đẹp nào mà không cần thực hành thường xuyên. Mọi đức tính đều hình thành từ những thói quen nhỏ.

Giống như việc tập tạ: nếu không nâng nổi quả tạ 5 kg thì đừng nghĩ đến 50 kg. Lòng biết ơn cũng vậy — phải rèn luyện từng chút một thì mới phát triển bền vững.

Một cách đơn giản là dạy trẻ nói “làm ơn” và “cảm ơn” ngay từ khi còn rất nhỏ.

“Làm ơn” (nguyên gốc tiếng Anh là if you please) nhắc trẻ hiểu rằng: không phải điều gì mình muốn cũng có thể có ngay. Những điều tốt đẹp đến với trẻ là do người khác — thường là người lớn — chủ động hy sinh hoặc giúp đỡ. Trẻ cần biết: được nhận không có nghĩa là đương nhiên được nhận.

Còn “cảm ơn” chính là cách thể hiện lòng biết ơn. Dù trẻ chưa hiểu hết ý nghĩa sâu xa, nhưng việc rèn luyện từ nhỏ sẽ hình thành nhận thức: không ai có nghĩa vụ phải giúp mình, nên khi được giúp, cần ghi nhớ và trân trọng.

Một cách khác là yêu cầu trẻ viết thư cảm ơn khi nhận quà từ người thân hoặc bạn bè. Khi viết, trẻ sẽ suy nghĩ về công sức, tình cảm mà người tặng đã dành cho mình.

3. Dạy trẻ biết suy nghĩ cho người khác

Ngoài việc viết thư cảm ơn, còn nhiều cách giúp trẻ rèn luyện khả năng thấu cảm — một yếu tố quan trọng để nuôi dưỡng lòng biết ơn.

Nghiên cứu chỉ ra: những người mẹ thường xuyên trò chuyện với con về cảm xúc của người khác sẽ giúp con phát triển khả năng đồng cảm tốt hơn.

Hiểu được cảm giác và hoàn cảnh của người khác là chìa khóa để trẻ biết ơn. Khi trẻ nhận thức được ai đó đã phải đánh đổi, hy sinh điều gì để giúp mình, trẻ sẽ dễ dàng bày tỏ lòng cảm kích hơn.

Giáo sư Emmons đã đưa ra ba cách giúp trẻ nhận diện rõ những người đã mang lại điều tốt đẹp cho mình:

Xác định ai là người mang đến điều tốt đẹp. Hướng dẫn trẻ hiểu rằng, không có điều gì “tự nhiên mà có” — luôn có ai đó đứng sau tạo điều kiện.

Hiểu rõ người khác đã phải hy sinh điều gì. Hãy hỏi trẻ: “Con nghĩ người đó mất bao nhiêu thời gian, công sức, tiền bạc để giúp con?”

Cân nhắc vai trò của sự trợ giúp bên ngoài. Dù trẻ hoàn thành một việc gì đó, hãy khuyến khích con nghĩ xem: “Có ai giúp con làm bài tập, đưa đón con đi học không?”

4. Phân biệt giữa “cần” và “muốn”

Tiến sĩ Amy Webb — chuyên gia về khoa học phát triển con người và gia đình — khuyên phụ huynh nên giải thích cho trẻ sự khác nhau giữa “nhu cầu” và “mong muốn”.

Một bữa ăn đầy đủ dinh dưỡng là nhu cầu. Một miếng bánh thứ hai chỉ là mong muốn.

Nếu không giải thích rõ, trẻ sẽ khó nhận thức được sự khác biệt này. Ngay cả trẻ nhỏ cũng có thể hiểu được, nếu cha mẹ kiên nhẫn hướng dẫn.

Tôi và vợ tôi từ khi con mới bắt đầu nói đã kiên trì yêu cầu con nói chính xác: “Con muốn cái này” thay vì “Con cần cái này”.

Việc phân biệt giữa “cần” và “muốn” giúp giảm tâm lý coi mình là trung tâm — điều vốn dĩ có sẵn trong bản tính con người.

5. Cho trẻ tham gia hoạt động thiện nguyện

Đây là phương pháp tổng hợp, giúp trẻ vừa rèn luyện lòng biết ơn, vừa hình thành nhận thức xã hội.

Khi cha mẹ cùng con tham gia các hoạt động vì cộng đồng, dù là quy mô nhỏ — như làm tình nguyện tại ngân hàng thực phẩm, quyên góp từ thiện hay giúp đỡ hàng xóm lớn tuổi — trẻ sẽ dần nhận ra: thế giới không chỉ xoay quanh bản thân mình.

Từ đó, trẻ hiểu rằng: thay vì đòi hỏi người khác phải đáp ứng nhu cầu của mình, việc giúp đỡ người khác mới là điều đáng làm.

Trong quá trình ấy, trẻ sẽ nhớ lại những lần mình nhận được sự giúp đỡ từ người khác — và khi được cha mẹ khéo léo chỉ ra, lòng biết ơn sẽ hình thành một cách tự nhiên.

Lời kết

Việc dạy con biết ơn không dễ. Sẽ có lúc cha mẹ cảm thấy mệt mỏi vì con không hợp tác. Nhưng đó lại là món quà quý giá nhất mà cha mẹ có thể trao cho con.

Với sự kiên trì và áp dụng những cách thức phù hợp, trẻ sẽ từng bước hiểu được giá trị của lòng biết ơn — và một ngày nào đó, chính trẻ sẽ cảm ơn cha mẹ vì đã dạy mình điều đó.

Theo Epoch Times
Bình Nhi biên dịch