Ngôi sao anh hùng giữa vạn người – Chu Du trong chính sử không giống như những gì bạn biết
**Đại giang cuồn cuộn chảy về Đông,
Sóng đào cuốn sạch anh hùng muôn thuở.
Phía tây thành lũy xưa kia,
Người đời truyền rằng: ấy chính nơi Chu Lang Xích Bích thuở Tam Quốc.
Đá dựng lưng trời, sóng xô vách bể,
Cuộn dậy ngàn đợt tuyết trắng phau.
Sơn hà như họa, một thuở bao anh kiệt anh hùng!
Ngẫm lại Công Cẩn thuở xưa,
Tiểu Kiều mới gả, phong tư tuấn nhã,
Hào khí bừng bừng, tay phe phẩy quạt lông, đầu đội khăn là,
Giữa chốn đàm tiếu, chiến thuyền giặc tan thành tro bụi.**
Trong bài từ hùng tráng của đại văn hào Tô Thức đời Tống, có nhắc đến hình tượng “hùng tư oai phát, phe phẩy quạt lông, đầu đội khăn là, trong tiếng đàm tiếu mà khiến thuyền giặc hóa tro tàn” — vị Chu Lang ấy chính là một trong những nhân vật kiệt xuất của thời Tam Quốc: Chu Du, tự Công Cẩn, đại tướng của Giang Đông Tôn Quyền.
Có lẽ do chịu ảnh hưởng từ Tam Quốc Diễn Nghĩa, nên nhiều người thường gắn liền Chu Du với hình tượng “bụng dạ hẹp hòi”, “ghen ghét hiền tài”. Song sự thật trong lịch sử lại hoàn toàn trái ngược. Chu Du chẳng những dung mạo tuấn tú, phong thái nho nhã, văn võ song toàn, lại học vấn uyên thâm, tinh thông binh pháp, am tường âm luật, mà còn là người rộng rãi độ lượng, chí khí cao xa. Từ thuở niên thiếu đã mưu lược hơn người, tài năng xuất chúng, bởi thế mới được Lưu Bị tán tụng là “vạn nhân chi anh” – bậc anh kiệt trong muôn người.
Vị nho tướng phe phẩy quạt lông, đầu đội khăn vấn
Theo ghi chép trong Tam Quốc chí, Chu Du sinh ra trong một danh môn vọng tộc ở Thư huyện, Lư Giang (nay thuộc tỉnh An Huy). Ông nội là Chu Cảnh, cùng đường thúc Chu Trung, đều từng đảm nhiệm chức Thái úy đời Đông Hán — một trong Cửu khanh của triều đình. Cha của Chu Du là Chu Dị lại từng làm Huyện lệnh Lạc Dương. Có thể nói, xuất thân của ông vốn là thế gia quyền quý, gốc rễ sâu dày nơi triều Hán.
Là hậu duệ của một danh môn thế tộc, Chu Du từ thuở thiếu niên đã được khen là “tráng tráng hữu tư mạo” — nghĩa là thân hình cao lớn, dáng dấp đường hoàng, khí tượng anh tuấn, dung mạo tuấn mỹ. Không những thế, Chu Công Cẩn lại văn võ song toàn, tài mưu thao lược, cung kiếm đều tinh, thật xứng là bậc nho tướng xuất trần, anh hùng cái thế.
Theo sử chép, Chu Du thuở thiếu niên đã tinh thông âm luật, gảy đàn tuyệt diệu. Dẫu sau khi đã uống ba chung rượu, tai ông vẫn nhạy bén phi thường; chỉ cần người tấu đàn sai một nốt, lệch một hơi, là ông lập tức ngoảnh đầu nhìn lại, chỉ rõ chỗ sai, giảng giải tường tận. Chu Công Cẩn dung mạo tuấn mỹ, phong tư như ngọc, nên những cô gái gảy đàn trước mặt ông, vì muốn được Chu Lang ngoảnh nhìn, thường cố tình đánh sai dây đàn. Bởi vậy, dân gian mới truyền câu: “Khúc hữu ngộ, Chu Lang cố.” (Nghĩa là: Khúc nhạc sai, Chu Lang ngoảnh lại.)
Từ thời Ngụy Tấn trở về sau, điển cố này được người đời ưa chuộng, thường dùng trong thơ ca, hí khúc, văn chương để ví với người phong lưu, tinh tế, am tường âm luật và có phong thái tuấn nhã. Thi nhân đời Đường – Lý Đoan, trong bài “Thính tranh” (Nghe đàn tranh), đã có câu ngợi rằng:
“Minh tranh kim túc trụ, Tố thủ ngọc phòng tiền。 Dục đắc Chu Lang cố， Thời thời ngộ phất huyền。” Dịch nghĩa nhã cổ: “Đàn tranh ngân tiếng trên trụ vàng, Tay ngọc khẽ lay trong phòng ngọc. Muốn được Chu Lang ngoảnh lại, Nên cố tình chạm sai dây đàn.”
Hợp lực chinh chiến, xưng bá Giang Đông
Chu Du không những tinh thông âm luật, phong thái nho nhã, mà về phương diện quân sự cũng sở hữu tài năng phi thường. Cuối đời Đông Hán, thế cục loạn lạc, quần hùng nổi dậy. Tướng Phá Lỗ – Tôn Kiên khởi binh thảo phạt Đổng Trác, kẻ quyền thần bức hại Thiếu Đế, đồng thời dời gia cư đến Thư huyện.
Con trai ông, Tiểu Bá Vương – Tôn Sách, cùng tuổi với Chu Du; hai người hợp chí đồng tâm, tình như huynh đệ. Chu Du còn nhường một dinh thự lớn của nhà mình cho Tôn Sách cư ngụ, và giữa hai nhà tăng lễ bái, việc lớn nhỏ đều bàn tính chung. Sau đó, Chu Du cùng Tôn Sách hợp binh chinh chiến, quân đi đến đâu không kẻ nào cản nổi, cuối cùng xưng bá Giang Đông.
Khi ấy, Viên Thuật là một người có thế lực khá mạnh, rất khen ngợi tài năng Chu Du, bèn mời ông về dưới trướng làm tướng (lúc này về danh nghĩa, Tôn Sách vẫn còn chịu sự phò tá của Viên Thuật). Nhưng Chu Du nhìn thấu Viên Thuật không phải người có thể lập đại nghiệp, nên tìm cớ trở về bên Tôn Sách. Tôn Sách nghe tin Chu Du quay lại, liền tự mình nghênh tiếp, phong ông làm Kiến Uy Trung lang tướng, cấp cho hai nghìn quân và năm mươi ngựa để điều khiển. Năm ấy, Chu Du mới hai mươi bốn tuổi, nhưng dân chúng vùng Ngô đều ngưỡng mộ, gọi ông là “Chu Lang”.
Sau đó, Chu Du cùng Tôn Sách hợp lực chinh chiến khắp nơi. Khi thắng trận chiếm được đất Uyển, họ gặp hai cô con gái nhà họ Kiều, đều thuộc hàng quốc sắc thiên hương. Tôn Sách lấy chị là Đại Kiều, còn Chu Du cưới em là Tiểu Kiều. Lang tài, nữ mạo, đôi uyên ương ấy trở thành giai thoại một thời, được người đời ca ngợi và nhắc đến.
Sau khi Tôn Sách bị ám sát mà qua đời, Chu Du với chức Trung hộ quân cùng Trưởng sử Trương Chiêu phụ tá em trai Tôn Sách là Tôn Quyền. Trương Chiêu đảm trách việc nội triều, còn Chu Du lãnh quân đội ngoài biên, chống giặc ngoại xâm, khai mở lãnh thổ. Khi ấy, vùng Giang Đông lưu truyền câu: “Nội sự bất quyết vấn Trương Chiêu, ngoại sự bất quyết vấn Chu Du.” (Nghĩa là: Việc trong triều trước khi quyết định hỏi Trương Chiêu, việc ngoài biên ải trước khi quyết định hỏi Chu Du.)
Chu Du, trung thành tận tụy, lãnh đạo quân đội ngoài biên rất hiệu quả, liên tiếp tiêu diệt hơn vạn tên giặc cướp, đồng thời đẩy lui các đợt tấn công của quân Lưu Biểu. Năm 208, khi Tôn Quyền quyết định chinh phạt Giang Hạ, Chu Du được phong làm Tiền bộ Đại đô đốc, thống lĩnh quân đội tiền phương.
Khí phách phi phàm, độ lượng rộng rãi
Trong Tam Quốc diễn nghĩa, Chu Du được miêu tả là người ghen tị với Khổng Minh (Gia Cát Lượng), lúc nào cũng muốn hại chết ông, với tấm lòng hẹp hòi và tính cách nhỏ nhen. Nhưng lịch sử chân thực lại khác hẳn: chuyện Chu Du ganh ghét Khổng Minh, chuyện Khổng Minh ba lần khiến Chu Du tức giận, thậm chí câu “Ký sinh Du, hà sinh Lượng” rồi Chu Du qua đời, tất cả đều là hư cấu. Chu Du thật sự là người khí phách phi phàm, tấm lòng khoan dung độ lượng, cao thượng.
Trong Tam Quốc chí, Chu Du được khen rằng: “Tính tình rộng rãi, phẩm chất cao thượng... thật là nhân tài kiệt xuất.” Ông kính trọng bậc hiền sĩ, hạ mình đối đãi bậc dưới, nên rất được mọi người yêu mến. Còn trong Giang Biểu truyện, những câu chuyện về Chu Du cùng đại tướng Trình Phổ càng chứng tỏ điều này.
Trình Phổ là cựu thần Đông Ngô, từng đồng hành cùng Tôn Kiên sinh tử, lập nhiều công lao lừng lẫy. Khi thấy Chu Du xuất thân danh môn, tuổi còn trẻ đã có tài năng kiệt xuất, Trình Phổ khó chịu trong lòng, cho rằng đó là nhờ được tiền nhân che chở, nên thường tỏ thái độ kiêu ngạo trước mặt Chu Du, và nhiều lần làm nhục ông. Nhưng Chu Du không hề oán giận, trái lại càng tôn kính Trình Phổ, nhẫn nhịn vì lợi ích đất nước. Trình Phổ lòng cảm động, càng kính trọng Chu Du hơn, và nói với những người xung quanh: “Giao du với Chu Công Cẩn, tựa như uống rượu ngọt, chẳng hay mình đã say mê ông ấy từ lúc nào.”
Có thể khiến vị đại thần kiêu hãnh Trình Phổ phải phục và khen ngợi, đủ thấy tầm nhìn và sức hấp dẫn nhân cách của Chu Du.
Trong lịch sử, khi Tưởng Can đến Đông Kinh thuyết phục, nhưng không thể làm Chu Du lay động, trở về báo cáo với Tào Tháo, ông khen Chu Du là ‘tấm lòng rộng lớn, không thể đánh giá bằng lời nói’. Khi Lưu Bị đến Kinh Khẩu mượn Kinh Châu, ông từng nhắc đến Chu Du với Tôn Quyền, nói rằng ông ấy ‘vừa văn vừa võ, là bậc anh hùng của muôn người’. Ngoài ra, Chu Du còn từng cho Lưu Bị mượn hai nghìn quân, điều này cũng không phải việc một người hẹp hòi có thể làm được.
Trong Dung Trai Tùy Bút của Hồng Mai đời Nam Tống có viết rằng từ xưa đến nay, các tướng lĩnh chỉ huy quân đội hiếm khi nào không tự coi mình cao, thường ganh ghét những người vượt trội hơn mình, nhưng ‘Tứ dũng tướng của Đông Ngô’ – tức Chu Du, Lỗ Túc, Lữ Mông và Lục Tốn – đều không phải những người như vậy, và việc Chu Du hết lòng tiến cử Lỗ Túc là một ví dụ điển hình. Thêm vào đó, với việc trích dẫn tác phẩm thơ ca của đại văn hào Tống triều Tô Thức ngay từ mở đầu, có thể khẳng định rằng ít nhất vào thời Tống, hình ảnh Chu Du vẫn rất tích cực; tuy nhiên, từ thời Nguyên trở đi, hình ảnh Chu Du bị bóp méo và ảnh hưởng đến hậu thế.
Tại trận Xích Bích, Chu Du trông thật anh dũng, khí phách ngời sáng
Chu Lang thời Tam Quốc tại Xích Bích. Những tảng đá sừng sững xuyên trời, sóng dữ đập vào bờ, cuộn lên thành ngàn lớp tuyết. Non nước như tranh vẽ, một thời tụ hội bao nhiêu anh hùng.
Trận Xích Bích nổi tiếng, nơi ít đánh nhiều, đã đưa tài năng quân sự của Chu Du lên đỉnh cao và khiến tên tuổi ông lưu danh muôn đời. Trận chiến này quyết định hình thế Tam Quốc, mở ra một chương sử mới. Nếu thiếu Chu Du, chiến thắng tại Xích Bích khó có thể xảy ra, thậm chí trận chiến này có thể chẳng bao giờ diễn ra. Bởi lúc bấy giờ, Lưu Bị, dù có Gia Cát Lượng trợ giúp, hoàn toàn không đủ sức đánh bại quân Tào.
Mùa xuân năm 208, Chu Du dẫn đại quân chiếm đóng Giang Hạ. Đến tháng Chín, quân Tào Tháo cũng giành được Kinh Châu. Quân Đông Ngô bố trí đóng ở Giang Nam, quân Tào đóng ở Giang Bắc, trận chiến lớn chỉ còn chờ bùng nổ. Tào Tháo, với tham vọng thống nhất thiên hạ, định thôn tính Đông Ngô.
Trước đội quân hùng mạnh của Tào Tháo, nội bộ Đông Ngô xuất hiện hai phe: phe chủ hòa và phe chủ chiến. Phe chủ hàng cho rằng Tào Tháo danh chính ngôn thuận, lại có lực lượng quân sự mạnh, Đông Ngô khó lòng chống đỡ. Tuy nhiên, Chu Du, được Tôn Quyền triệu hồi, kiên quyết chủ trương chống Tào. Khác với mô tả trong Tam Quốc Diễn Nghĩa, nơi Gia Cát Lượng dùng mưu hùng biện trước các nho sĩ và kích thích Chu Du, trong chính sử ghi chép rằng Chu Du đã dám chống lại ý kiến đại chúng và đưa ra những phân tích sắc bén.
Trước hết, Chu Du nói với Tôn Quyền: “Tướng quân sở hữu thần võ hùng tài, lại thừa kế khí phách cha ông, đã chia cắt chiếm giữ Giang Đông, vùng đất trải hàng nghìn dặm, binh lực tinh nhuệ đầy đủ, anh hùng an tâm làm việc, vẫn xứng đáng tung hoành khắp thiên hạ.” Ông tiếp tục chỉ ra rằng quân Tào không giỏi thủy chiến, hơn nữa mùa đông khắc nghiệt, ngựa thiếu cỏ, binh sĩ đường xa vất vả, không quen nước đất, chắc chắn sẽ sinh bệnh – điều này là đại kỵ khi xuất quân.
Ông còn nói với Tôn Quyền rằng quân Tào không đáng sợ; chỉ cần năm vạn tinh binh, chắc chắn sẽ thắng lợi. Tôn Quyền nghe vậy rất vui, nói: “Năm vạn tinh binh khó tập hợp trong thời gian ngắn, hiện tại chỉ có thể tuyển ba vạn, nhờ ngươi cùng Tử Kính và Trình Công đi đón đánh.” Chu Du lập tức được bổ nhiệm làm chỉ huy chính, giúp đô đốc, dẫn quân ngược theo sông Trường Giang, chuẩn bị hội quân với quân Lưu Bị, cùng nhau đối phó với Tào Tháo.
Chiến tranh sau đó càng chứng minh tài năng quân sự phi phàm, tầm nhìn độc đáo và mưu lược táo bạo của Chu Du. Ông dẫn ba vạn thủy binh một mình đối mặt với đội quân Tào Tháo năm mươi nghìn người, một chống năm, nhưng trong lúc trò chuyện cười đùa, đã khiến quân địch tan rã, ‘bốc hơi như khói’.
Theo sử sách ghi chép, sau khi liên quân Tôn – Lưu hội quân, họ đã gặp tiên phong của quân Tào tại Xích Bích. Nhờ Chu Du chỉ huy đúng mực, lại cộng thêm binh sĩ Tào Tháo không quen với nước đất, lại không giỏi thủy chiến, liên quân đã giành chiến thắng. Quân Tào tạm thời lui về. Sau đó, quân Tào vừa huấn luyện thủy quân, vừa để giải quyết vấn đề binh lính bộ binh phía Bắc không quen thủy chiến, ra lệnh nối tất cả chiến thuyền bằng xích sắt.
Hoàng Cái liền đề nghị với Chu Du rằng: “Quân Tào bây giờ đã dùng xích sắt nối các chiến thuyền lại với nhau, chúng ta có thể dùng hỏa công để đối phó họ.” Chu Du thấy kế này rất hay, liền sai Hoàng Cái viết thư giả vờ hàng Tào Tháo, đồng thời ấn định thời gian đầu hàng. Tào Tháo xem thư xong, cho rằng ngay cả Hoàng Cái – một đại thần lão thành – cũng muốn đầu hàng, nên đoán rằng Tôn Quyền sẽ sớm bị phá.
Sau đó, Chu Du chuẩn bị cho Hoàng Cái mười chiếc chiến thuyền, bên trong chất đầy lưu huỳnh và rơm khô, cỏ lau đã tẩm dầu, trên bề mặt đậy bằng vải dầu; phía sau mỗi chiến thuyền buộc một chiếc thuyền nhanh. Đến đêm theo hẹn đầu hàng, trời độn giúp, bỗng nhiên thổi gió đông nam. Khi các thuyền giả vờ đầu hàng tiến đến cách doanh trại Tào chỉ khoảng hai dặm, Hoàng Cái ra lệnh đồng loạt châm lửa các thuyền, rồi nhảy lên thuyền đi nhanh phía sau, chém đứt dây buộc với thuyền lửa. Cuối cùng, quân Tào đại bại, thương vong hơn nửa.
Là tổng chỉ huy của trận Xích Bích, Chu Du phong độ anh dũng, giành được chiến thắng then chốt, và danh tiếng vang khắp Tam Quốc. Ngay cả Tào Tháo, người vốn hiếm khi thua trận, khi trở về Hứa Đô cũng thở dài mà nói: “Ta thua trận này cũng không hổ thẹn!” Điều này đủ thấy lòng ngưỡng mộ đối với mưu lược của Chu Du. Còn trong Tam Quốc Diễn Nghĩa, việc Gia Cát Lượng mượn tên trên thuyền cỏ, hay mượn gió trên đài tế, trong chính sử thực ra chưa từng thấy ghi chép.
Ngôi sao tướng quân khuất bóng
Sau trận Xích Bích, Chu Du và Tào Nhân kiên trì đóng giữ tại Giang Lăng, trong khi Lưu Bị chiếm được bốn quận phía Nam Kinh Châu. Để củng cố liên minh Tôn – Lưu, Tôn Quyền đã gả em gái của mình cho Lưu Bị. Chu Du đoán rằng Lưu Bị sau này chắc chắn sẽ thành đại sự, liền khuyên Tôn Quyền giữ Lưu Bị ở lại Đông Ngô, nhưng Tôn Quyền không nghe theo.
Sau đó, Chu Du lại đề nghị Tôn Quyền nhân lúc Tào Tháo vừa thất bại, tiến công Ích Châu, chiếm lấy Ba Thục, rồi liên minh với Mã Siêu ở Tây Lương, chiếm Tương Dương, tiến đánh Tào Tháo. Một khi Tào Tháo bị đánh bại, Lưu Bị sẽ không còn là mối lo nữa. Ý tưởng này trùng khớp với kế hoạch của Gia Cát Lượng mà không hề bàn bạc trước. Tôn Quyền thấy ý này rất hay, liền sai Chu Du trở về Giang Lăng để chỉnh đốn binh mã.
Năm 210, trên đường trở về Giang Lăng, Chu Du mắc trọng bệnh, nhưng ông vẫn cố gắng chịu đựng, đến được Ba Khâu để duyệt quân. Sau đó, đại quân Đông Ngô xuất phát, nhưng chưa đi được bao lâu, Chu Du qua đời, mới chỉ 36 tuổi.
Khi Tôn Quyền nghe tin, đau buồn khôn cùng, khóc mà nói: “Công Cẩn có tài như trợ thủ của vua, vậy mà đột ngột yểu mạng, sau này ta sẽ nhờ cậy vào ai?” Ông tự mình mặc tang phục làm lễ đưa tang Chu Du, rồi ra Ngô Hồ nghênh đón linh cữu của Chu Du, chôn cất dưới đất Ngô.
Năm 229, Tôn Quyền xưng đế. Sau khi lên ngôi, Tôn Quyền nói với các công khanh rằng: “Cô không phải là Chu Công Cẩn, thì ta không thể làm Hoàng đế.” Ý nói rằng nếu không có Chu Du, ông không thể trở thành hoàng đế.
Nhà Đông Tấn, Viên Hồng, trong Tam Quốc danh thần tán tự viết: “Công Cẩn anh đạt, lòng sáng thấy độc.” “Trác trác như nhân, diệu kì Xích Bích.” Chu Du tuy ra đi khi còn trẻ, nhưng dòng nước Giang Trường vẫn sẽ không quên phong thái anh dũng, phong lưu của chàng Chu Lang năm xưa, khi trò chuyện cười đùa, thuyền chiến hóa thành tro bụi.
Theo Secretchina
Bình Nhi dịch
